Myślenie krytyczne – 10 zasad critical thinking

Myślenie krytyczne to pojęcie wieloznaczne. Najczęściej definiuje się je jako racjonalne postrzeganie rzeczywistości, w oparciu o prawidłowe informacje. Ale to bardzo skrótowe ujęcie szerokiego zagadnienia, jakim jest critical thinking. Ale nie o pojęciach będzie tutaj mowa. W końcu na Wikipedii można znaleźć mocno rozbudowaną definicję myślenia krytycznego wraz z całą jej genezą.

W tym miejscu chciałbym bardziej przedstawić, co myślenie krytyczne oznacza w praktyce. A dokładniej. co kryje się za tym terminem w kontekście pracy zawodowej.

Wolność myślenia i kwestionowania

Swego czasu pewien filozof, logik i matematyk, zaliczany do tzw. nurtu filozofii analitycznej – Bertrand Russell, spisał 10 zasad poprawnego rozumowania. I chociaż ta lista znalazła się w artykule poświęconym kwestiom socjologicznym oraz politycznych, a nie w tekście poświęconym samemu problemowi rozumowania, to przyjęło się tę listę nazywać 10 zasadami liberalizmu (intelektualnego), a także 10 zasadami myślenia krytycznego.

Artykuł ten powstał w połowie XX wieku i bazował na ówczesnych wydarzeniach i historii. Obecnie pojęcie myślenia krytycznego jest nieco szerzej rozumiane. Ale tamten artykuł w ciekawy sposób przedstawia pewien styl postrzegania rzeczywistości.

Podejście critical thinking

Gdybym miał w skrócie opisać ten styl to ująłbym go tak… Wszystko można zakwestionować, jeżeli posiada się solidne dowody wspierające argumentację.

Bertrand Russell pokazuje, jak wykorzystywać intelekt wobec funkcjonujących doktryn, przekonań, zasad, obecnego stanu nauki, norm społecznych, kultury i zwyczajów.

Krytyczne myślenie ma za zadanie całościowe przeanalizowanie i zrozumienie problemu. Tak, aby można było wyprowadzić najlepsze rozwiązania dla zadanych problemów. I takie w dużej mierze naukowe podejście ma na celu ominięcie licznych błędów ludzkiego postrzegania, których często nie jesteśmy nawet świadomi.  

Na marginesie dodam, że więcej szczegółów na temat myślenia krytycznego i sposobów prawidłowego rozumowania znajdziecie w moim Kursie Analitycznego Myślenia.

10 zasad myślenia krytycznego wg Bertranda Russell’a (w wolnym tłumaczeniu)

1. Nie bądź niczego absolutnie pewny.

Myślenie krytyczne to umiejętność kwestionowania pewnych utartych podejść i schematów działania. Ale także to odwaga, aby to robić. Bo sama umiejętność zasugerowania innego rozwiązania i teoretyzowanie nie wystarczają.

2. Nie ukrywaj dowodów, które przeczą Twojej argumentacji, gdyż pewnego dnia wyjdą one na jaw.

Pomijanie niewygodnych informacji, które powodują tzw. dysonans poznawczy, jest jednym z kluczowych błędów poznawczych. A jak mawiał Richard Feynman – “The thing that doesn’t fit is the thing that is most interesting”. Czyli rzeczy, które nie pasują nam w argumentacji powinny być przedmiotem szczegółowych dociekań, a nie ukrywania.

3. Nie próbuj zniechęcać innych do myślenia, gdyż pewnie ci się to uda.

Krytyczne myślenie to aktywne poszukiwanie najlepszych rozwiązań. W tym także wspieranie w tym innych. Bardzo łatwo jest zniechęcać, czasami wystarczy jedno słowo lub komentarz. Nie można tego robić. Bo w końcu to także oznaka szacunku.

4. Kiedy napotykasz sprzeciw, staraj się pokonywać go argumentami, a nie autorytetem, gdyż zwycięstwo oparte na autorytecie jest złudne.

Często w dyskusji dochodzimy do miejsca, kiedy kończą nam się już argumenty. Ale od nas zależy, po jakie techniki przekonywania wtedy sięgniemy. Autorytetem może być zajmowane stanowisko w firmie lub nawet liczba lat w niej spędzonych. To jednak nie są w żaden sposób argumenty w dyskusji.

5. Nie podporządkowuj się autorytetowi innych, gdyż zawsze znajdzie się autorytet, który głosi coś zupełnie przeciwnego.

Nie ma ludzi nieomylnych. Tak więc, nie można bezrefleksyjnie przyjmować wszystkich twierdzeń wypowiadanych przez jedną osobę. Należy słuchać wielu stanowisk, najlepiej sprzecznych, i samodzielnie wyciągać wnioski. Prawidłowości, które sprawdzają się w jednym miejscu, nie działają już w innym.

6. Nie zwalczaj siłą poglądów, które uważasz za szkodliwe – bo to one zwalczą ciebie.

I aby było śmieszniej, na końcu zawsze może się okazać, że zarówno twoje poglądy, jak i te z którymi walczyłeś, były błędne.

7. Nie obawiaj się wygłaszać ekscentrycznych opinii. Każda dziś akceptowana opinia była kiedyś uznawana za ekscentryczną.

Wiele hipotez oraz pomysłów wymaga tylko czasu, aby udowodniły swoją słuszność. Bo są one prawidłowe, ale to ludzie jeszcze nie są gotowi na to, aby je przyjąć.

8. Inteligentny spór jest lepszy od biernej zgody. Spór może oznaczać większą zgodność niż bierne potakiwanie.

Poglądy innych nie są czymś, z czym należy walczyć. Jak również „czymś”, co należy bezrefleksyjnie przyjmować do wiadomości. Poglądy są od tego, aby je wziąć pod uwagę i rozważyć.

9. Bądź wierny prawdzie, nawet jeśli jest niewygodna. Ukrywanie jej jest jeszcze bardziej niewygodne.

Krytyczne myślenie to przejaw pewnej dojrzałości. A także otwartego umysłu na rzeczy, z którymi się nie zgadzamy.

10. Nie zazdrość szczęścia tym, którzy żyją w błogiej nieświadomości, gdyż tylko głupiec uzna ten stan za szczęście.

Poznawanie to proces. Proces czasami długi I ciężki. Trzeba pogodzić się z tym, że nie można wiedzieć wszystkiego. Jeżeli się czegoś nie wie – najlepiej się do tego przyznać i powiedzieć to wprost. Ważniejsze jest w końcu to, co się z tym stanem niewiedzy robi. Ignorancja jest bardzo szkodliwa.

Osoby chcące poznać pełen tekst odsyłam do artykułu: Bertrand Russell, The Best Answer To Fanaticism: Liberalism, The New York Times (1951)

Naucz się myślenia krytycznego

Interesuje Cię to zagadnienie? Poznaj szkolenie z myślenia krytycznego w postaci kursu online. Zawarłem tam kompendium wiedzy na temat szeroko rozumianego myślenia analitycznego, sposobów rozumowania oraz podejmowania decyzji.

Umiejętności analitycznego oraz krytycznego myślenia są niezwykle istotne na wielu stanowiskach pracy. Poznaj program szkolenia oraz zobacz, jak bardzo może ten kurs pomóc Ci w rozwiązywaniu złożonych zadań i problemów.

Na tym blogu znajdziesz również więcej treści odnośnie procesu rozumowania oraz sposobów rozwiązywania problemów. Polecam przykładowo wpis: 16 nawyków skutecznego rozwiązywania problemów. Zawarte są tam wskazówki, sposoby myślenia oraz postawy, dzięki którym łatwiej odnajdziesz się w sytuacjach problemowych.